ဘာသာစကား အနုပညာ (Language art)
ပုံပြင်ဇာတ်လမ်း မဟုတ်သည့် စာသားများ ဖတ်စေခြင်း၊ ပုံပြင်ဇာတ်လမ်းများ ရေးစေခြင်း (ရှင်းလင်းသည့် နိဒါန်း၊ စာကိုယ်၊ နိဂုံးဖြင့်)။
• အခြားယဉ်ကျေးမှုများမှ ပုံပြင်နှင့် ရိုးရာပုံပြင်များ၊ ဇာတ်လမ်းများကို ဖတ်စေခြင်း၊ ဇာတ်လမ်း၏ သင်ခန်းစာ၊ ကိုယ်ကျင့်တရားပိုင်ဆိုင်ရာကို ဖော်ထုတ် ရှာဖွေစေခြင်း။
• သမိုင်း၊ လူမှုရေးလေ့လာမှုများ၊ သို့မဟုတ် သိပ္ပံ စာများကို ဖတ်စေခြင်း။ အဓိက အိုင်ဒီယာကို ရှာဖွေ ဖော်ထုတ်စေခြင်း။
• ဇာတ်လမ်းများနှင့် စာအုပ်များမှ မည်သူ၊ မည်သည့်ကိစ္စ၊ မည်သည့်နေရာ၊ မည်သည့်အချိန်၊ မည်သည့် အတွက် ကြောင့် နှင့် မည်သို့မည်ပုံ ဟူသည့် မေးခွန်းများ ဖြေစေခြင်း။
• စာသားထဲတွင် အဓိကအကြောင်းအရာများ အသုံးပြုစေ၍ (ဥပမာအားဖြင့်- ခေါင်းစီးများ၊ စာလုံးကြီးများ၊ နောက်ဆက်တွဲများ) အဓိကကျသည့် အချက်များနှင့် သတင်းများကို ထိရောက်စွာ ရှာဖွေနိုင်ရန် အသုံးပြုခြင်း။
• အခြားသူများ၏ မှတ်ချက်များကို နားထောင်၍ ပြောဆိုဆွေးနွေးမှုတွင် ပါဝင်စေခြင်း။ အပို သတင်းအချက် အလက်များ ရရန်၊ သို့မဟုတ် ခေါင်းစဉ်အပေါ် နားလည်မှု ပိုမိုနက်ရှိုင်းစေရန် မေးခွန်းများ ထုတ်ခြင်း၊ မေးခွန်း များကို ဖြေဆိုခြင်း။
• အတူမျှဝေ လုပ်ဆောင်သည့် သုတေသနစီမံချက် တွင် ပါဝင်ခြင်း၊ ဥပမာအားဖြင့်- စာအုပ်များကို ခေါင်းစဉ် တစ်ခု အတွက် ဖတ်၍ အစီရင်ခံစာ တစ်စောင် ရေးသားစေခြင်း။
• အချိန်ပိုင်းအလိုက် ဖြစ်ရပ်အတို တစ်ခုပါဝင်သည့် ဇာတ်လမ်းများ ရေးသားခြင်း၊ (ရှင်းလင်းသည့် နိဒါန်း၊ စာကိုယ်၊ နိဂုံးဖြင့်)။
• အသေးစိတ် အချက်များသုံး၍ စာအုပ်များအပေါ် ထင်မြင်ချက်များ ရေးသားခြင်း၊ ဥပမာများဖြင့် သင်၏ ရပ်တည်ချက်ကို ထောက်ခံပံ့ပိုးပေးခြင်း။
• ဝါကျများ ရေးသားခြင်း၊ ချဲ့ထွင်ခြင်း၊ ပြန်လည် စီစဉ်ရေးသားခြင်း။ (ဥပမာ- “လူငယ်က ရုပ်ရှင်ကြည့်သည်။” “ကလေးငယ်လေးက ရုပ်ရှင်ကြည့်သည်။” “ကလေးငယ်လေးက လှုပ်ရှား စွန့်စား ရုပ်ရှင်ကို ကြည့်နေသည်။”
• သိရှိထားသည့် ဝေါဟာရအပေါ် ရှေ့ပေါင်း (prefix) နှင့် နောက်ပေါင်း (suffix) တို့ ပေါင်းထည့် လိုက်သည့်အခါ ဝေါဟာရ အသစ်၏ အဓိပ္ပါယ်ကို သိရှိဆုံးဖြတ်နိုင်ခြင်း။ (ဥပမာ- ပျော်ရွှင်/ မပျော်ရွှင်၊ နာကျဉ်/ မနာကျဉ်)။
သင်္ချာ
၂- လုံးနှင့် ၃-လုံး ကိန်းဂဏန်းများကို ပေါင်းခြင်း၊ နှုတ်ခြင်း၊ နေရာချထားမှု၏ တန်ဖိုးကို နားလည်စေခြင်း။
• 100 အတွင်း ပေါင်းခြင်း၊ နှုတ်ခြင်းဖြင့် တစ်ဆင့်၊ သို့မဟုတ် ၂ ဆင့်တွက်ချက်ရသော ပုစ္ဆာများကို ဖြေရှင်းခြင်း။ (ဥပမာအားဖြင့်- တစ်ဆင့်ဖြင့် ဖြေရှင်းရသော ပုစ္ဆာမှာ “လူစီတွင် ဂျူလီထက် ပန်းသီး 23 လုံး ပိုနည်းသည်။ ဂျူလီတွင် ပန်းသီး 47 လုံးရှိသည်။ လူစီတွင် မည်မျှရှိသနည်း။)
• စုစုပေါင်း 20 သို့မဟုတ် ထိုထက်နည်းသော ကိန်းများအတွင်း အပေါင်း၊ အနှုတ်ကို လျှင်မြန်စွာ နှင့် မှန်ကန်စွာ ဆောင်ရွက်စေခြင်း။ (ဥပမာ- 11+8 သို့မဟုတ် 16-9)။ နှစ်ကုန်တွင် စိတ်မှတ်ဉာဏ်အရ ဂဏန်းတစ်လုံးပါ နံပတ်များ ပေါင်းသည့်ရလဒ်များ ကို သိရှိစေခြင်း။
• ဂဏန်း ၃ လုံးပါ နံပတ်တစ်ခုတွင် ကိန်းဂဏန်း (နေရာတန်ဖိုး) များကို နားလည်စေခြင်း။ ဂဏန်း ၃ လုံးပါ နံပါတ်တွင် နံပတ်သုံးနေရာသည် ရာဂဏန်း၊ ဆယ်ဂဏန်း၊ ခုဂဏန်းတို့ကို နားလည်စေရမည်။ (ဥပမာ- 324 သည် သုံးရာ၊ ဆယ် ၂ ခု၊ ခုဂဏန်း ၄ ခု ဖြစ်သည်။)
• နေရာတန်ဖိုးများကို နားလည်သိရှိ ဂဏန်း ၃-လုံးပါ ကိန်းများကို ပေါင်း၊ နှုတ် အသုံးချခြင်း။ (ဥပမာ- 811-367) နှင့် ဂဏန်း ၂-လုံးပါ နံပါတ်များကို လျှင်မြန်စွာနှင့် မှန်ကန်စွာ ပေါင်း၊ နှုတ်နိုင်ခြင်း။ (ဥပမာ- 77-28)
• အရှည်နှင့် ပတ်သက်၍ ပေါင်း၊ နှုတ် ပုစ္ဆာများကို ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်း။ (ဥပမာ- မှင်တံသည် ခဲတံထက် 2 စင်တီမီတာ ပိုရှည်သည်။ အကယ်၍ ခဲတံသည် 7 စင်တီမီတာ ဖြစ်သော်၊ မှင်တံ မည်မျှ ရှည်သနည်။)
• 2-D နှင့် 3-D (နှစ်ဖက်မြင်နှင့် သုံးဖက်မြင်) ပုံများကို ဧရိယာတစ်ခု၏ ဖောင်ဒေးရှင်း အုတ်မြစ်၊ ထုထည် အတွက် တည်ဆောက်ခြင်း၊ ရေးဆွဲခြင်း၊ သုံးသပ်ခြင်း၊ နောက်အတန်းများတွင် ပထဝီ တိုင်းတာမှု (Geometry) ကို ဆက်လက် လေ့လာမည်။
• ဘားဂရပ်ပေါ်တွင် ပေးထားသည့် သတင်းများကို အသုံးပြု၍ ပေါင်း၊ နှုတ်၊ နှိုင်းယှဉ် ပုစ္ဆာများကို ဖြေရှင်းခြင်း။
သိပ္ပံ
စွမ်းအင်သည် ပုံစံမျိုးစုံဖြင့် ရလာကြောင်း နားလည်စေခြင်း၊ ကမ္ဘာမြေ၏ အရာဝတ္ထုများကို ခွဲခြမ်း စိတ်ဖြာခြင်း။ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ သိပ္ပံ (အသံစနစ်များကို ဒီဇိုင်းရေးဆွဲခြင်း)
• စွမ်းအင်သည် ပုံစံမျိုးစုံဖြင့် ရလာကြောင်း နားလည်စေခြင်း၊ (ဥပမာ- အလင်း၊ အပူ၊ အသံ၊ သံလိုက် မဂ္ဂနက်တစ်၊ ဓာတုပစ္စည်းနှင့် လျှှပ်စစ်) သက်ရှိသိပ္ပံ (အပင်များကို စစ်ဆေးလေ့လာခြင်း)
• သက်ရှိများက အသက်မရှိသော အရာဝတ္ထုများအပေါ် မှီတည်နေထိုင်၍ သူတို့လိုအပ်ချက်များအတွက် ရှင်သန် ရကြောင်း နားလည်စေခြင်း။ (ဥပမာ-အပင်များသည် လေကို မှီခိုနေရသည်။)
• အပင်များနှင့် တိရစ္ဆာန်များ၏ အခြေခံ လိုအပ်ချက် နှင့် ယင်းလိုအပ်ချက်များ မည်သို့ကွာခြားသည် (ဥပမာ- ငါးများက ရေတွင် နေထိုင်ရန် လိုအပ်သည်) ကို နားလည်ခြင်း။
• အပင်နှင့် တိရိစ္ဆာန်များသည် မတူခြားနားသည့် ဖွဲ့စည်းပုံ နှင့် အမူအကျင့်များရှိကြောင်း၊ ယင်းမှနေ၍ မတူသော လုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်ကြောင်း လေ့လာခြင်း။ (ဥပမာ- သစ်ပင်၏ သစ်ရွက်များ) ကမ္ဘာမြေစနစ် သိပ္ပံ (ရာသီဥတုများကို စစ်ဆေး လေ့လာခြင်း)
• ကမ္ဘာမြေ၏ အရာဝတ္ထုများကို လေ့လာခြင်း- မြေဆီ၊ သဲ၊ ကျောက်တုံးနှင့် ဆီများ။ ယင်းတို့ကို ခွဲခြား၍ မတူခြားနားသည့် အရာဝတ္ထုများအဖြစ် (သဘာဝအလျောက်သော် လည်းကောင်း၊ လူများက သော်လည်းကောင်း)၊ ပြန်၍ ပေါင်းစပ်နိုင်သည်။
• ကျောက်တုံးများ၏ “သံသရာလည်ပတ်ပုံ” သို့မဟုတ် အချိန်နှင့်အမျှ ပြောင်းလဲပုံကို နားလည်ခြင်း။
လူမှုရေးလေ့လာမှု (Social studies)
လူများက ရပ်ရွာလူမှု အသိုက်အဝန်းကို မည်သို့ ပုံဖော်ကြောင်း၊ ပဋိပက္ခများကို မည်သို့ဖြေရှင်းကြောင်း နားလည်ခြင်း။
• ပထမအတွေ့အကြုံ ရှိသူကိုယ်တိုင် ရေးသား ထားသည့်၊ ပြောဆိုထားသည့် သမိုင်းမှနေ၍ အတိတ်ကို ရှင်းပြခြင်း။
• ရပ်ရွာ လူမှုအသိုက်အဝန်း၏ အရေးပါသည့် ဓလေ့ထုံးတမ်းများ၊ ဖြစ်ရပ်များ ဖြစ်ပေါ်တိုးတက်လာမှုကို နားလည်စေရန် အချိန်ဇယားကို ဖန်တီးခြင်း။
• ရပ်ရွာ လူမှုအသိုက်အဝန်း၏ အရေးပါသည့် အပြောင်းအလဲကို ဖြစ်ပေါ်လာစေသည့် လူများ၊ ဖြစ်ရပ်များ၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုများကို နမူနာများ ပေး၍ ဖော်ပြခြင်း။
• အမျိုးစုံသော မြေပုံများမှ သင်္ကေတများ၊ အထိမ်းအမှတ်များ၊ သော့ချက်များ၊ အနီးဆုံး လမ်းညွှန်များ၊ အိမ်မြောင်သံလိုက်များကို သုံး၍ သတင်းများ ဖော်ထုတ်ရရှိစေခြင်း။
• မြေပုံရှိ သော့ချက်များ၊ အထိမ်းအမှတ်များကို သုံး၍ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ၊ လူသားဆိုင်ရာ၊ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ နှင့် သဘာဝ ဆိုင်ရာ ဖော်ပြချက်များကို ဖော်ထုတ်ပါ။ နေရာ ညွှန်ပြပေးပါ။
• ရှားပါးမှုကို ရှင်းပြပါ။ အကယ်၍ အရင်းအမြစ်များ ရှားပါးနေသည့်အခါ လူအများက ရွေးချယ်မှု ပြုလုပ် ကြရကြောင်း ဥပမာများ ဖော်ပြပေးပါ။
• ပစ္စည်း နှင့် ဝန်ဆောင်မှုများကို ဖော်ပြပေးပါ။ ယင်းတို့၏ နမူနာများကို သိရှိမှတ်သားစေပါ။
• ငွေကြေးဆိုင်ရာ ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်ရာတွင် ပါဝင်သည့် အစိတ်အပိုင်းများကို ဖော်ပြပါ။ ငွေကြေးဆိုင်ရာ ရည်မှန်းချက်များကို အခြေခံ၍ သတင်းများကို စုဆောင်းခြင်း၊ သုံးသပ်ခြင်း၊ ဦးစားပေး စီစဉ်ခြင်း၊ ဆုံးဖြတ်ချက် ချမှတ်ရာမှ ဖြစ်လာနိုင်ခြေရှိသော ရလဒ်များကို တွက်ဆခြင်း တို့ အပါအဝင် ဖြစ်သည်။
• ရေရှည်နှင့် ရေတို ငွေကြေးဆိုင်ရာ ရည်မှန်းချက်များကို ခွဲခြားခြင်း။
• နိုင်ငံသားများ၏ တာဝန်နှင့် ဝတ္တရားများအပေါ် ဆွေးနွေးခြင်း။
• လူများက သူတို့၏ အမြင် အိုင်ဒီယာများကို လေးစားမှုရှိစွာ ဖော်ပြပုံကို စာရင်းပြုစုခြင်း။
• ပဋိပက္ခ အငြင်းပွားမှုများ၊ သို့မဟုတ် မတူကွဲပြားမှုများကို ဖြေရှင်းရေး ကျွမ်းကျင်မှုများကို ပြသခြင်း။